Czy kiedykolwiek poczułeś, że wszystko co osiągnąłeś było wypadkową szczęścia i zbiegu okoliczności? Albo, że właściwie nie wiesz w jaki sposób spotyka Cię tyle dobrych rzeczy, skoro ,,nie ma w Tobie nic takiego”? Jeśli tak, to mogłeś doświadczyć tzw. syndrom oszusta (impostor syndrome) – zespołu objawów, który od lat 70. ubiegłego wieku jest badany przez specjalistów z zakresu psychologii i innych nauk społecznych.
Syndrom oszusta – co to?
Osoby doświadczające syndromu oszusta, wykazują się przekonaniem, że pozytywne zdanie na ich temat jest wynikiem tytułowego oszustwa. Podświadomie czują, że usłyszane aprobaty są wynikiem tego, że udało im się dobrze wykreować swoją osobę w oczach innych, tym samym oszukując otoczenie na swój temat. Drugim powodem jest przypisywanie własnych sukcesów czynnikom sytuacyjnym; szczęściu lub znajomościom. Jest to oczywiście błędne przekonanie, mające podłoże w mechanizmach psychologicznych.
“Dostałam nową pracę, ale to pewnie dlatego że nie było innych chętnych.”
“Zdałam egzamin, ale to ze względu na to, że prowadzący dał proste pytania.”
“Inni mają mnie za mądrego, ale ja się wcale taki nie czuję.”
Warto jednak zamienić “ale” na uznanie dokonania ciężkiej pracy i posiadania determinacji w dążeniu do celu.
Rozbieżność między samooceną a osiągnięciami, czyli objawy syndromu oszusta
W latach 70. ubiegłego wieku ciekawość amerykańskich psychoterapeutek Clance i Imes przykuł fakt, że wśród wykształconych i odnoszących sukcesy kobiet występuje jednocześnie intensywny lęk przed porażką. Symptomy syndromu oszusta oddziałują na wiele obszarów życia, co jest powodem zgłębiania zjawiska w ramach psychologii klinicznej, społecznej, pracy czy rozwoju, którego przepracowanie jest kluczowe do poczucia wewnętrznego spełnienia.
Syndrom oszusta nie pozwala na delektowanie się osiągnięciami. Sprawia, że mimo materialnych dowodów na definitywne sukcesy na arenie zawodowej czy społecznej, osoba doświadczająca go przypisuje zasługi wszystkim i wszystkiemu – oprócz jej samej. Zaniżanie swojej wartości i zasług nie jest jednak okazem fałszywej skromności i pragnieniem komplementów. Paradoksalnie, jednostka cieszy się szacunkiem ze strony otoczenia, jednak głęboko wierzy w jego nieadekwatność, przekonując innych i utwierdzając siebie, że to nie jej zasługa.
Taki tok myślenia dla części czytelników może wydawać się nieprawdopodobny, natomiast według International Journal of Behavioral Sciences doświadcza go nawet 70% ludzi. Jak widzisz, nie jesteś sam. Nawet Albert Einstein, którego nazwisko jest synonimem wysokiej inteligencji i sukcesu zawodowego, na krótko przed śmiercią zwierzył się swojemu przyjacielowi, że to jaki szacunek budzą u ludzi jego prace, sprawia że czuje się jak oszust.
Jeśli czujesz, że ten syndrom dotyczy również Ciebie, pamiętaj, że bardzo ważna jest już świadomość istnienia tego zjawiska. Za nieprzyjemnymi objawami syndromu oszusta kryją się zniekształcone schematy poznawcze, które rzutowane na ważną dla Ciebie dziedzinę życia sprawiają, że czujesz się niegodny sukcesu.
Dlaczego mamy się za oszustów?
Idąc za tropem prekursorek badania tego syndromu, przez wiele lat uważano, że zjawisko to dotyka kobiet wysoko postawionych na drabinie zawodowej. Argumentowano to społeczno-kulturowym postrzeganiem dziewczynek od najmłodszych lat; sukcesy szkolne i akademickie dziewcząt były przypisywane czynnikom zewnętrznym, a taki sposób myślenia jest jednym z czynników występowania u dorosłych kobiet syndromu oszusta.
Jednak w miarę rozpowszechnienia wiedzy na temat zjawiska, mężczyźni również zaczęli zgłaszać podobne symptomy, tym samym potwierdzając, że coraz więcej mężczyzn doświadcza podobnego odczucia w kontekście samooceny. To wzbudziło podejrzenie, że głównym powodem wystąpienia syndromu mogą być destrukcyjne mechanizmy psychologiczne, u których podstaw leży zaniżone poczucie własnej wartości.
Sprawdź, czy funkcjonujesz w cyklu syndromu oszusta
Błędne koło rozpoczyna się od lęku przed porażką i obawą przed sprostaniem wyzwaniu, jakie stawia przed jednostką otoczenie, lub ona sama. W konsekwencji nadmiernie przygotujemy się do zadania lub wręcz przeciwnie – pojawia się prokrastynacja i odkładamy obowiązki na później z powodu wysokiego lęku. Jeśli wszystko pójdzie według planu, zamiast przypisać osiągnięcie własnej osobie, wewnętrzny krytyk znajdzie zewnętrzne powody do sukcesu.
Ponadto, osoby zmagające się syndromem oszusta cechuje:
- perfekcjonizm.
- ambicja,
- wysoki poziom lęku,
- obniżony nastrój.
W efekcie syndrom oszusta prowadzi do:
- chronicznego stresu i napięcia,
- perfekcjonizmu i nadmiernej samokrytyki,
- paraliżu decyzyjnego,
- strachu przed oceną i “zdemaskowaniem”,
- braku satysfakcji,
- …. a w konsekwencji do rzeczywistego pogorszenia funkcjonowania.
Jak pokonać syndrom oszusta?
Syndrom oszusta wiąże się ze stresem, wypaleniem zawodowym i obniżonym samopoczuciem, ale można go przezwyciężyć dzięki odpowiednim strategiom psychologicznym, takim jak:
- zmiana wewnętrznego monologu (korygowanie wewnętrznego krytyka) – notuj negatywne myśli. Zapisanie ich pomaga spojrzeć na nie obiektywnie,
- świadome docenianie własnych osiągnięć – zrób listę swoich sukcesów i przypomnij sobie drogę, którą przebyłeś, aby je osiągnąć,
- ustalanie realistycznych wymagań – nadmierne przeciążenie bojkotuje Twoją sprawczość i efektywność,
- nie bój się korzystać ze wsparcia psychologicznego specjalisty, który wyposaży Cię w narzędzia i strategie, aby przezwyciężyć to błędne koło.
W pracy nad syndromem oszusta pomocny jest coaching. To zwykle krótkotrwała współpraca z psychologiem, która nie tylko wzmocni Twoje poczucie własnej wartości i uświadomi mocne strony, lecz także przyczyni się do rozwoju indywidualnych kompetencji na arenie zawodowej. W Mindware nasza coach jest jednocześnie psychologiem, co jest bardzo istotne w kontekście odpowiedniego i jakościowego zadbania o Twój dobrostan.
Źródła:
Clance, P. R., & Imes, S. A. (1978). The imposter phenomenon in high achieving women: Dynamics and therapeutic intervention. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 15(3), 241–247 ↩︎
Sakulku, J., James, A,. (2011). The Impostor Phenomenon. International Journal of Behavioral Science, 1(6), 75-97. ↩︎
Holt, J,. (2005) Time bandits: what were Einstein and Gödel talking about? New Yorker, 28 Feb 2005. www.newyorker.com/magazine/2005/02/28/time-bandits-2 ↩︎
Rohrmann, S., Bechtoldt, M. N., & Leonhardt, M. (2016). Validation of the impostor phenomenon among managers. Frontiers in Psychology, 7, 821. ↩︎